نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن محمود زاده ¹
• هادی حکیمی ²
• رامین اصغری فسقندیس ³

¹ استاد، گروه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

² گروه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³ دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری پردیس بین المللی ارس ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

فرآیند شهرنشینی با جذب مهاجران روستایی، رشد جمعیت شهری و اثر جزیره حرارتی شهری (UHI) را تشدید می‌کند که موجب دمای بالاتر شهرها نسبت به حومه می‌شود. این پدیده همراه با افزایش تقاضای انرژی، آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای، سلامت انسان را تهدید می‌کند. پژوهش حاضر عوامل مؤثر بر شدت UHI را با استفاده از دمای سطح زمین (LST) در چهار منطقه کلانشهر تبریز طی دوره ۴۰ ساله (۱۹۸۴-۲۰۲۴) تحلیل کرده است. از شاخص‌های NDVI (پوشش گیاهی)، NDBI (ساخت‌وساز)، LST، UHI، RH (رطوبت) و AQI (کیفیت هوا) استفاده شد. داده‌ها شامل تصاویر ماهواره‌ای لندست (۵ و ۸)، محاسبه رطوبت به روش پنمن-مانتیث و داده‌های ایستگاه‌های کیفیت هوای تبریز بودند که با رگرسیون خطی چندمتغیره تحلیل شدند.
یافته‌ها نشان می‌دهند:
۱. NDVI و RH اثر خنک‌کنندگی داشته‌اند و با ضرایب منفی، شدت UHI را کاهش داده‌اند.
۲. با این حال، این اثر در مقایسه با افزایش چشمگیر مناطق ساخته‌شده (NDBI) و کاهش فضای سبز ناچیز بوده است.
۳. افزایش ضرایب NDBI و AQI در ۲۰۲۴ (نسبت به ۱۹۸۴ و ۲۰۰۴) حاکی از نقش تعیین‌کننده شهرنشینی و آلودگی هوا در تشدید جزایر حرارتی منطقه ۴ تبریز است.
این نتایج، لزوم برنامه‌ریزی شهری پایدار، توسعه فضاهای سبز و مدیریت کارآمد کاربری اراضی را برای کاهش اثرات UHI تأکید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• جزایر حرارتی شهری
• سنجش از دور
• رگرسیون خطی چند متغیره
• رویکرد چند زمانی
• منطقه 4 تبریز

موضوعات

• سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی

عنوان مقاله [English]

An examination of the dynamics of urban heat islands utilizing a multi-temporal methodology (Case study: District 4 of the Tabriz metropolis)

نویسندگان [English]

• Hassan Mahmoudzadeh ¹
• Hadi Hakimi ²
• Ramin Asghari Fesghendis ³

¹ Professor, Urban and Regional Planning Departement, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz.Tabriz, Iran

² Department of Urban and regional Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz.

³ Ph.D. student of Geography and Urban Planning, Aras International Campus, University of Tabriz, Tabriz, Iran.

چکیده [English]

he urbanization process intensifies urban population growth and the Urban Heat Island (UHI) effect through the absorption of rural migrants, leading to higher temperatures in cities compared to their surrounding areas. This phenomenon, coupled with increased energy demand, air pollution, and greenhouse gas emissions, poses a threat to human health. The present study analyzed factors influencing UHI intensity using Land Surface Temperature (LST) data across four regions of the Tabriz metropolitan area over a 40-year period (1984-2024). The indices employed included NDVI (vegetation cover), NDBI (built-up area), LST, UHI, RH (humidity), and AQI (Air Quality Index). Data comprised Landsat (5 & 8) satellite imagery, humidity calculated via the Penman-Monteith method, and air quality station data from Tabriz, analyzed using multivariate linear regression.

The findings indicate:

NDVI and RH exhibited cooling effects, reducing UHI intensity with negative coefficients.

However, this effect was negligible compared to the substantial increase in built-up areas (NDBI) and the reduction in green space.

The increased coefficients for NDBI and AQI in 2024 (compared to 1984 and 2004) signify the decisive role of urbanization and air pollution in exacerbating the heat island effect within Region 4 of Tabriz.

These results underscore the necessity for sustainable urban planning, green space development, and efficient land-use management to mitigate UHI impacts.

کلیدواژه‌ها [English]

• Urban Heat Islands (UHIs)
• Remote Sensing
• Multiple Linear Regression
• Multi-Temporal Approach
• District 4 of Tabriz